- Als ik het gevoel heb omgeven te zijn door mijn voorouders, al zijn ze dood, dan voel ik mij geweldig veilig. - Het is erg belangrijk om achter je eigen volk en cultuur te staan en kennis erover te hebben. - Ik speel twee rollen : Bij mijn eigen volk gedraag ik mij anders en bij de Zweden pas ik mij meer aan, aan hun leven. DENKEN DOORZIEN Hoe ontstaat identiteit? - Sinds hun grenzen vervagen en mensen over de hele wereld reizen, wordt het steeds belangrijker WIE WE ZIJN? - Waardoor wordt onze identiteit bepaald? Worden we door onze cultuur en de medemensen gevormd of kunnen we zelf bepalen wie we zijn en onze eigen weg gaan? INGHILDA TAPIO - Als je niet bewust bent van je wortels en ze niet kent, dan zweef je maar rond en je zoekt. Je moet dan meer zoeken. Ik geloof dat het erg goed is om een sterke identiteit te hebben.Dan kun je op een andere manier aan jezelf werken, als volwassene. VERTELLER : Sommige filosofen zijn van mening dat onze cultuur van belang is voor onze identiteit. Als we iemands cultuur vernietigen, dan doen we die persoon geweld aan als individu en als mens omdat we een stukje van hemzelf afnemen. CHARLES TAYLOR (politiek filosoof) - Zodra je gaat beseffen dat je alleen kunt zijn wie je bent doordat je van je traditie en je cultuur, een taal, tradities en morele waarden meekrijgt dan pas begrijp je dat mensen van een bepaalde cultuur echt kapot kunnen gaan als je hun cultuur kapot maakt. Kijk naar extreme gevallen in de geschiedenis; Hoe was het voor de Azteken, toen de Spanjaarden al hun tempels in brand staken ? Plotseling werd hun volledige referentiekader vernietigd. VERTELLER : Als mensen voor hun eigen cultuur en identiteit opkomen, leidt dat vaak tot conflicten. LEVE QUEBEC, LEVE CANADA ! Charles Taylor spreekt uit eigen ervaring. In Canada, zijn vaderland, vecht de Franssprekende minderheid in Quebec voor zijn bestaan. CHARLES TAYLOR (politiek filosoof) - Er zijn zoveel mensen die iets hebben met de Franstalige gemeenschap met zijn ervaringen, zijn tradities, enz. Daarom maken we voortdurend ruzie over de betekenis ervan. Het is belangrijk voor ons allemaal maar waarom ? Sommigen willen onafhankelijkheid. Dat is de enige manier om die identiteit echt te ervaren. Anderen, zoals ik, zijn daar fel tegen. Wij zijn voor coëxistentie, vreedzaam samenleven met anderen. Daarom zitten we elkaar in de haren. VERTELLER : In Zweden zijn de Lappen die het recht opeisen om hun eigen cultuur te behouden. ANETTE NIIA : - Om te mogen afstammen van het volk van onze voorvaderen en niet vervlakt te worden tot Zweden of iets anders. Ik kan geen Zweedse zijn. Daar zou ik niet trots kunnen op zijn. Daaruit zou ik geen kracht kunnen putten, want ik weet niet wat het betekent. VERTELLER : Hoe belangrijk is het voor ons om bij een cultuur te horen en een gemeenschappelijke geschiedenis te hebben. Willen we liever onafhankelijke figuren zijn en onzer eigen weg kiezen ? De gedachte dat ieder mens een onafhankelijk individu kan en moet zijn werd voor het eerst geformuleerd door de 17de eeuwse Franse filosoof, Rene Descartes. Met zijn vernieuwende en radicale filosofie heeft Descartes een diepgaande invloed gehad op onze westerse cultuur en ons denken. Hij ging dwars tegen de heersende opvattingen in door de werkelijkheid vanuit het individu te bekijken. Dat doen we nog steeds, ook al zijn we ons daar niet altijd van bewust. STEFFAN CARLSHARME : - Alle kennis zou gebaseerd zijn op zelfkennis. De makkelijkste kennis is zelfkennis. Daar is alle kennis op gebouwd. Ieder mens is een individu in zeer absolute zin. Je moet mijn kennis kunnen baseren op mijn eigen ervaringen. Wat ik geloof, is mijn eigen verantwoordelijkheid en ik moet dat kunnen verdedigen. Descartes dacht niet dat we zo geboren worden, we worden beïnvloed. Onze ouders leren ons dingen, we gaan naar school, we horen vooroordelen. Maar hij dacht dat je je daarvan kan losrukken en jezelf afvragen: waar sta ik achter? Mijn wereldbeeld wordt dan ook echt van mij. VERTELLER : In zijn boek “meditaties over de eerste filosofie” schrijft Descartes: Enige jaren geleden realiseerde ik mij dat ik sinds mijn vroege jeugd onjuiste inzichten voor waar had aangenomen. Dat alles wat ik daarop later baseerde, twijfelachtig was. Vanaf dat moment was ik ervan overtuigd dat ik mezelf moest bevrijden van alle inzichten die ik van toen had aanvaard. Descartes komt tot de volgende conclusie: het enige waarvan hij werkelijk zeker kan zijn is dat hij bestaat. Descartes leeft als fransman in Nederland en beschouwt zichzelf als een Europeaan. Hij heeft vele internationale vrienden en onderhoudt een briefwisseling met de Zweedse koningin Christina. Zij wil graag eens van gedachten wisselen met de beroemde filosoof en nodigt hem uit op het koninklijk paleis in Stockholm. Descartes gaat in 1649 naar Zweden om te schrijven en met de koningin over filosofie te discussiëren. De reis wordt hem noodlottig. Hij krijgt longontsteking en overlijdt een korte tijd later in het paleis op 54 jarige leeftijd. STAFFAN CARLSHAMME - Zeker, de manier om naar het zelf te kijken, hoewel minder extreem maar toch volgens Descartes is nog steeds bepalend voor hoe wij in het Westen het zelf beschouwen. Eigenbelang, bij voorbeeld is voor ons vanzelfsprekend. Behalve misschien in morele kwesties bepaalt eigenbelang je gedrag. In andere culturen is het bizar om aan jezelf te denken. Daar komt het gezin, de familie of zelfs de natie op de eerste plaats. Ook in de opvoeding is dat duidelijk. We vinden het vanzelfsprekend dat onze kinderen zelfstandig worden. Tweejarigen hebben een eigen kamer met een bordje “kloppen” op de deur. Het idee dat het individu volkomen onafhankelijk moet zijn stamt uit de tijd van de Verlichting en de denkwijze van Descartes. INGHILDA TAPIO - We sliepen op rendiervachten met schapenvachten als deken. Alle broers en zussen sliepen bij elkaar in de grote tent, in de grote tent. In die slaaptent sliepen ook onze ouders. Er was een grote slaaptent en daar sliep iedereen. ANETTE NIIA - Een Laps gezin heeft waarschijnlijk een nauwere familieband. Zowel met jong en oud is er voortdurend een intimiteit die je in een Zweedse familie niet hebt. STAFFAN CARLSHAMME : - Descartes heeft nergens een duidelijke mening over minderheden. Maar de manier waarop Descartes over de mens denkt maakt dat je die problemen anders bekijkt. Want verweven met het idee over het individu als middelpunt zij het tegenstrijdig, is een vorm van universalisme. Ieder mens is zelfstandig, maar ook hetzelfde. Onze kern, ons verstand en ons vermogen heet logisch denken, een mening kunnen vormen, dat is bij iedereen hetzelfde. Dat betekent dat culturele verschillen niet zwaar wegen bij Descartes. Hij wou zich losmaken uit zijn eigen cultuur en die in ogenschouw nemen. Wanneer je denkt zoals Descartes en ‘afwijkende’ mensen tegenkomt zie je dat hun ‘afwijkend zijn’ op zich zelf onbelangrijk is. Hun zelfstandigheid is belemmerd door vooroordelen , niet door een op zich zelf staand iets. Daar is het koloniale idee, dat het verstand een universeel ideaal zou zijn. Wij in de blanke, westerse wereld zijn de beheerders van het verstand en het is onze taak andere mensen te leren om als wij te denken. Zo zullen de culturele verschillen grotendeels verdwijnen. CHARLES TAYLOR : - Het atomistische wereldbeeld is een misvatting. Het houdt in dat we onze identiteit kunnen bevatten zonder aan iets anders te refereren zoals onze relaties met anderen of onze taal. Als je het zo brengt, is het een absolute en verkeerde opvatting. Maar er zijn helaas denkrichtingen in de filosofie die hebben geopperd dat ik door zelfonderzoek geesteservaringen kan hebben die nergens hoeven te refereren. Ook zonder ’n andere taal kan ik een taal bedenken om m’n eigen ervaringen te beschrijven. Dat is volgens mij de essentie van het atomisme. En daar klopt helemaal niets van. VERTELLER Descartes’ opvattingen dat wij in deze onafhankelijk van andere mensen zijn, werd niet gedeeld door andere filosofen. Aristoteles, de beroemde Griekse filosoof uit de vierde eeuw voor Christus beschreef de mens als een sociaal wezen. MERTHE NIESBAUM (politiek filosoof) - Hij zei: Dit zie je bij ieder mens, ongeacht zijn cultuur. Als je naar een ver land gaat zie je dat de mensen zich verbonden voelen met anderen. Ze vormen niet alleen families maar grotere eenheden, zoals de stadsstaat. Die wordt bijeengehouden door politieke en wettelijke banden en niet alleen door familiebanden. Dat is een heel bruikbaar idee. Ons zelf voelt zich kennelijk tot anderen aangetrokken en is niet tevreden als het geen diepgaande relaties met anderen heeft. VERTELLER : In het begin van de 19de eeuw tijdens de Romantiek treedt een Duitse filosoof naar voren die een totaal andere interpretatie van het zelf geeft: Wilhelm Friederich HegeL. Hij legt de nadruk op de sociale kant van het individu. Plaatst het algemeen belang boven het privaat belang. STEFFAN CARLSHARNE (sociaal filosoof) - Hij was hoogleraar aan de universiteit van Berlijn en zeer vooraanstaand. Hij was de grote filosoof naar wie iedereen luisterde, maar de weg daar naartoe was lang geweest. Het meest opvallende, als je de geschriften van Hegel bekijkt is dat hij erg moeilijk te begrijpen is. In de geschiedenis van de filosofie moet hij de moeilijkste zijn. VERTELLER : Volgens Hegel kan een mens niet bestaan zonder een sociale of culturele achtergrond. Hij is een sociaal wezen dat andere mensen nodig heeft om zichzelf te kunnen zijn. Hegel zegt: alleen door mij aan anderen te spiegelen kan ik mezelf zien. ROBERT SOLOMON (cultuurfilosoof) - Wat wij allen van nature willen is door anderen erkend worden, een zekere status. Dat geeft ons allereerst een beeld van wie wij zijn, van de menselijke natuur. En het is een sociaal beeld. Wij zijn niet alleen, maar we leven met anderen samen op deze wereld en hebben elkaar nodig. Niet om iets te kunnen ondernemen of om te overleven. Maar omdat we waarde hechten aan wat anderen van ons vinden. INGHILDA TAPIO: - Het doet pijn als iemand ‘vuile lap’ roept, al ben ik er een. Tegen de kinderen op school zeg ik als ze worden uitgescholden: “vertel ze maar dat we al weten dat we dat zijn”. Voor hen is het makkelijker. Ik heb zoveel wonden sinds mijn jeugd, waardoor ik zo reageer. VERTELLER : Hegel ziet de wereldgeschiedenis als een grote strijd om ons samenleven te vinden waarin wij onszelf kunnen zijn. Pas als het wordt erkend en gerespecteerd door mensen die ik respecteer, krijg ik ook respect voor mezelf. Maar dat is en blijft een moeizaam proces. ROBERT SOLOMON : - Zijn model is door vele filosofen voor diverse doeleinden gebruikt. Maar het komt neer op het verhaal van de meester en de slaaf. Dat gaat zo: Er zijn twee oerwezens die volgens Hegel geen bijzondere kenmerken of cultuur hebben. Het zijn twee ‘zelfbewustzijnen’ die me elkaar worden geconfreerd. En ze vechten, op leven en dood. Of bijna. Want als er een van hen op het punt staat om te sterven, zegt hij, of zij, of het: Ik wil liever je slaaf zijn dan doodgaan. En dan ontstaat er een relatie tussen die meesteren slaaf. VERTELLER : Als de relatie tussen mensen door machtsverhoudingen wordt bepaald is het niet alleen zo dat de machthebbende de ondergeschikte onderdrukt. De ondergeschikte gaat ook zichzelf gelijdelijk aan door de ogen van de onderdrukker zien. Hij zal uiteindelijk ook op zichzelf neerkijken. ASSA SIMMA : - Het was vroeger verboden om onze eigen taal te spreken en onze klederdracht werd lelijk gevonden. - Het gevolg was dat wij daar ook op neerkeken. Op school vond ik het vreselijk dat mensen konden zien dat ik Lap was. Ik dacht dat het aan mijn ogen lag en deed er ’s nachts plakband op in de hoop dat ze van vorm zouden veranderen. Ik wou het verbergen. Maar vandaag gaat het er anders aan toe. Het is ons Lappen gelukt om te laten zien dat hetgeen waarin wij geloven wel degelijk ook waardevol is. SEFFAN CARLSHAMRE (sociaal filosoof) - Als je aan Hegel denkt in verband met de minderheden moet je voorzichtig zijn. Als je Hegel met Descartes vergelijkt. Bij Descartes vind je een vleugje universalisme. Dat de redelijk denkende, westerse mens een voorbeeld wordt voor iedereen. Bij Hegel zien we de nadruk op één cultuur, op één plaats op een totaal andere manier dan bij Descartes. Je zou dit kunnen toepassen op de situatie van de Lappen. Om Lap te zijn, om je te kunnen ontwikkelen als mens moet je je culturele identiteit verder uitbouwen. ANETTE NIIA : - Als de rendieren verdwijnen, zal de cultuur langzaam uitsterven. Daar wordt de taal gebruikt. Daar gebruiken wij Lapse gedachten en als dit je basis is kunnen er ook mensen met andere beroepen meedoen. Op die manier kunnen wij een sterke en duurzame maatschappij opbouwen. CHARLES TAYLOR (politiek filosoof) - Als groep hebben we wellicht behoefte aan erkenning door een andere groep terwijl we aan onze identiteit werken van Canadese Amerikanen of wat dan ook. Want alleen als we geaccepteerd worden, voelen we ons er veilig bij. Die behoefte om door anderen geaccepteerd te worden zoals we zijn wordt ook wel ‘erkenning’ genoemd. Die term wordt in de huidige discussies gebruikt. Als we werkelijk plaats willen maken voor verschillende culturen, vooral bedreigde culturen zoals de inheemse volken: de Crie en de Irokezen in Canada, de Lappen in Scandinavië en de Aboriginals in Australië dan moeten we behoorlijk afwijken van onze klassieke opvatting van onze klassieke opvatting van de moderne democratische staat. Er is een nog moeilijkere kwestie waarmee we behoorlijk worstelen. Zelfs als we meer dan een taal erkennen en nieuwe vormen van zelfbestuur dan nog zijn onze op Europese leest geschoeide wetten nauwelijks af te stemmen op de wensen van inheemse volken. De manier waarop inheemse volken met hun grond omgaan past niet in het Europese concept van grondbezit. Het is geen individueel eigendom en ook geen collectief bezit; Ze gebruiken de grond op ’n bepaalde manier en hebben daar wel regels voor maar die passen niet in ons concept. ASA SIMME: - Wij hebben het besef dat wij al heel erg lang hier zijn geweest. Wij zijn hier honderden jaren geweest maar nu mag ik geen hout meer hakken want het bos is van een particulier. Ik mag alleen hout hakken in het bos van de staat, dat geen eigenaar heeft. Natuurlijk leidt dat tot grote conflicten. STEFAN CARLSHARNE: - Het is tegenstrijdig: Alleen Lappen mogen rendieren houden in Zweden. Waarom ? Iedereen mag koeien houden. Het is een vorm van discriminatie. Andere Zweden worden gediscrimineerd. Het is een deel van de maatregelen om hun cultuur te waarborgen. Als zij op hun eigen manier kunnen leven blijft hun culturele identiteit bestaan. VERTELLER: In de loop van de eeuwen zijn we anders gaan denken over de facturen die onze identiteit bepalen. Descartes zag het individu nog als onafhankelijk ik. Hegel zag het individu als onderdeel van een collectief, van een gemeenschap. Misschien is de tijd rijp voor een verzoening tussen die twee standpunten, zodat ze naast elkaar kunnen bestaan. ASA SIMME: - We moeten proberen om eraan te wennen en onze identiteit te beleven en te voelen. Die identiteit ziet er steeds westerser uit maar dit hoeft geen probleem te zijn als je je wortels maar niet vergeet. Onze filosofie, de zin van het leven waarom we hier zijn en de waarden die onze voorvaderen ons leerden. Met dat besef kun je een westers leven leiden zonder de weg kwijt te raken.